Navalnıy, ‘Açık Rusya’, milyarder Hodorkovskiy ve bazı sahtekarlıklar
Rusya’da ağustos ayında zehirlenen, tedavi gördüğü Almanya’dan birkaç hafta önce Moskova’ya dönen ve takiben tutuklanan blog yazarı Aleksey Navalnıy’ın destekçileri tarafından düzenlenen protestolar ikinci haftasını doldurdu.
Aleksey Navalnıy’ın önde gelen maddi destekçileri arasında milyarder Mihail Hodorkovskiy yer alıyor. Yazar Hodorkovskiy’in mazisine bu yazıda değinmek istese de biraz boşboğazlık etmiş bulundu. Wsws.org’da Peter Schwarz imzasıyla yer bulan şu yazıda Hodorkovskiy’in geçmişine dair şu satır başları var:
“Milyarder Hodorkovskiy’in servetinin kökü Komsomol’a dayanıyor. Gorbaçov, belli başlı Konsomol mensuplarının ticaret deneyimi kazanmalarının önünü açmıştı.
Komsomol bünyesindeki Gençlerin Bilimsel ve Teknik Yaratıcılık Merkezi (NTTM) Başkanı olarak Hodorkovskiy, bilgisayar, kot pantolon ve pahalıya okuttuğu ucuz konyak ithal etmeye başladı. Bunlarla birlikte oyuncak bebek ihracatı yaptı.
1989'da NTTM’yi finanse etmek için kurulan ilk özel bankalardan birinin başına geçti. 1990'a gelindiğinde banka NTTM’yi satın alarak adını Menatep Yatırım olarak değiştirdi.
1991'in sonlarında Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla Yeltsin’le yakın ilişkisinden faydalanmaya başladı. 1993'e gelindiğinde başbakanlık danışma konseyi üyesi, enerji bakan yardımcılığı ve Rus hükümetinin sanayi politikaları konseyi üyesi oldu.
O sırada 30 yaşında olan Hodorkovskiy’in amentüsü ortaya çıktı:
‘Variyetten heyecan duyduğumuzu gizleme niyetinde değiliz. Gayemiz ve görevimiz belli: Milyarder olmak istiyoruz. Lenin’in söyledikleri doğrultusunda yaşamaktan usandık ve yorulduk. Mabutumuz sermayedir.’
Kendisini bir bankacı olarak zenginleştiren şirketlerin satılmasında yer aldı. En büyük vurgun 1995'de geldi. Menatep Bank’ın alt kuruluşu Rosprom, bir müzayedede, petrol şirketi Yukos’un çoğunluk hissesini sadece 309 milyon dolara, yani piyasa değerinin çok altında satın aldı.
Müzayede, halihazırda Yukos’un birlikte çalıştığı Menatep tarafından düzenlenmişti. Bu belli ölçülerde içeriden bilgi ticaretiydi. Kısa bir süre içinde, Yukos’un değeri yüz kat artarak 30 milyar dolara çıktı.
1996'ya gelindiğinde Hodorkovskiy, Yukos’un başındaydı. Yeltsin’in yeniden seçilmesine önemli ölçüde mali destek sağladı. Hodorkovskiy’in yükselişinin kaynağı sadece bağlantılar, içeriden bilgi alışverişi ve yolsuzluk değildi. Diğer oligarklar gibi o da daha sert yöntemler kullandı. 2006 yılında, Yukos güvenlik şefi bir dizi cinayetten 24 yıl hapse mahkum edildi.
Putin, televizyon konuşmasında ‘patronunun talimatıyla’ hareket ettiğine ikna olduğunu açıkladı. Yine de Hodorkovksiy’in cinayetlerle bağlantısı mahkemede asla kanıtlanamadı. Hodorkovskiy’in öldürdüğünün ispatlanamadığı kurbanlardan biri Nefteyugansk belediye başkanıydı.
1998'de yolsuzluk iddiaları nedeniyle Yukos, vergi ödemeyi bıraktı ve doğrudan hastanelere ve benzeri kurumlara para transfer etti. Belediye başkanı buna karşı çıkınca kısa bir süre sonra öldürüldü.
1990'ların sonunda multi-milyarder Hodorkovskiy kendisini şeffaflığı, Batılı muhasebe uygulamalarını, dürüstlüğü, açıklığı ve hesap verebilirliği savunan bir iş insanına dönüştürdü.
Serveti hızla artmaya devam etti. Yukos dördüncü en büyük petrol ve doğalgaz üreticisi hâline geldi. Hodorkovskiy, 2003'te Forbes’un en zenginler listesinde 26. sıraya yükseldi. Artık öncelikli olarak daha fazla hırsızlık yapmakla değil, diğer hırsızlardan çaldığı serveti daha fazla korumakla meşguldü. Hodorkovskiy, hükümeti eleştirmeye ve sağcı liberal Yabloko’dan Komünist Parti’ye kadar muhalif partileri finanse etmeye başladı ve kendisini Batı’nın adamı olarak sundu.
Aynı zamanda, parlamentoları ve seçim sonuçlarını satın alabileceğiyle övünüyordu. Amerikalı petrol şirketleri Exxon ve Chevron ile Yukos hisselerinin satışıyla ilgili görüştükten ve kameraların önünde Putin ile yaşadığı ihtilaf hakkında konuştuktan sonra savcılık tarafından takibe alındı. 2003 yılında tutuklandı ve 2005 yılında iş ortağı Platon Lebedev ile birlikte yolsuzluk ve vergi kaçakçılığından on yıl hapis cezasına çarptırıldı. Ceza daha sonra sekiz yıla düşürüldü.
Hodorkovskiy’in başvurduğu AİHM, cezaevi koşullarıyla ilgili çeşitli konularda onu destekledi. Ancak mahkeme, kovuşturmanın siyasi nedenlerle suistimal edildiğine dönük iddiaları reddetti.
2010 yılında Hodorkovskiy ve Lebedev, milyarlarca dolarlık petrol fonlarının zimmete geçirilmesinden dolayı altı yıl daha hapse mahkum edildi. İddia makamı, hükümetin müdahalesi iddiaları üzerine uluslararası toplumdan sert eleştirilerle karşı karşıya kaldı.
Hodorkovskiy, 10 yıllık hapis cezası boyunca eski servetinin çoğunu yitirdi. Yukos lağvedildi ve Rosneft ile birleştirildi. Serveti konusunda sessiz kaldı zira iyi bir sebebi vardı. Yukos, İsviçre’de faaliyet gösterdi ve paranın yatırıldığı vergi cennetlerinde çok sayıda gölge şirket kurdu. İsviçre’de savcılık, Rusya’nın yasal talebine cevaben 5 milyar frank’ı geçici olarak dondurdu.
Para, Menatep hissedarları tarafından İsviçre’deki banka hesaplarına yatırılmıştı. 2011'de Forbes, — avukatının inkarlarına rağmen — Hodorkovskiy’in servetinin hâlâ 2.2 milyar dolar olduğu tahmininde bulundu.
2010 yılında Alman savcılar, İsviçre bankası Julius Bär’ın bir şubesini ararken, beklenmedik bir şekilde Hodorkovskiy’in bir offshore hesabına 17 milyon dolar yatırdığını keşfettiler. Ancak kara para aklama soruşturması çabucak durduruldu.”
Açık Rusya
Bununla birlikte, Hodorkovskiy’in Kremlin’e karşı icat ettiği en önemli araçlardan biri “Açık Rusya” öne çıkıyor. Kaçak Rus milyarder tarafından 2000'li yılların başlarında kurulan bir organizasyon olan Açık Rusya, ilk aşamada bir hayır kurumu olarak tanımlandı ve yönetim kurulunda Henry Kissinger’ı da barındırıyordu.
Açık Rusya, şu an 82-FZ sayılı Federal Yasa uyarınca tescilsiz olarak faaliyet yürütüyor. Başlangıçta, 2001 yılında kurulmasını takiben Menatep tarafından finanse edildi ve Şubat 2004'ten bu yana, ana finansman kaynağı Hodorkovskiy’in kendi bağışları oldu. Fakat Hodorkovskiy’in 2005'te tutuklanmasının ardından hareketin faaliyetleri boşa düştü; yönetimi ise yardımcısı Leonid Nevzlin devraldı.
Diğer yandan Açık Rusya, 2014 yılında yeniden ortaya çıktı. Online ortamda gerçekleştirilen “açılış törenine” Sergey Guriyev ve Yevgeniy Çiçvarkin de katıldı. Ayrıca, muhalefet yayınlarının yer aldığı aynı isimli bir web sitesi açıldı.
30 Mart 2019'a gelindiğinde kurum, kendini lağvetti ve 24 Şubat 2019'dan beri, tasfiye edilen kurumun bazı üyelerinin yer aldığı “Açık Rusya” faaliyetini sürdürüyor. Ayrıca bu kurum, “Kamuoyu Hükmü” adlı STK’nın kurucusu ve sponsoru olarak öne çıkıyor.
Açık Rusya’nın tüzüğünde belirtilen hedefler ise şunlar:
- Rusya Federasyonu’nda devlet ve toplum arasında adil ilişkiler kurmak.
- Rusya’da yasal bir devlet kurmak. Rusya Federasyonu yurttaşlarının ve Rusya Federasyonu topraklarında bulunan herkesin hak ve özgürlüklerinin etkin bir şekilde tanınması için koşulların oluşturulması, Rusya Federasyonu Anayasası hükümlerinin koşulsuz uygulanması, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, Avrupa İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunması Sözleşmesi, uluslararası hukukun norm ve ilkelerine bağlılık.
- Seçimlere ve referandumlara katılım. Rusya Federasyonu’nda dürüst, özgür ve adil seçimlerin teşviki.
- Rusya’da kuvvetler ayrılığı ilkesinin etkili bir şekilde uygulanmasına, bağımsız ve adil bir adalet sisteminin oluşturulmasına, etkili bir kanun uygulama sisteminin ve yerel bir özyönetim sisteminin geliştirilmesine destek.
- Yurttaşların ulusal refaha eşit bir şekilde erişiminin sağlanması.
- Bağımsız kitle iletişim araçlarının oluşturulması ve işletilmesinin teşviki. Devlet sansürüne karşı koymak.
- Sivil toplum inşa etmek.
- Kamuoyunun oluşumu. Yurttaşların kamusal yaşamın herhangi bir sorunu hakkındaki görüşlerinin kamuoyunun, devlet yetkililerinin ve yerel yönetim organlarının dikkatine sunulması.
Kurumun önde gelen simaları ise şöyle:
- Andrey Pivovarov, Yönetim Kurulu Başkanı. Bu görevde ondan önce [16 Nisan 2017'den 25 Mart 2018'e kadar] Aleksandr Solovyov yer alıyordu. Ondan önce de görevde Mihail Hodorkovskiy vardı.
- Veronika Kutsyllo, Açık Rusya web sitesi ve MBKh Media’nın genel yayın yönetmeni.
- Ermolin Anatoliy Aleksandroviç, İcra Direktörü.
- Sergey Prostakov, Açık Rusya muhabiri ve MBKhMedia’nın eski editörü.
26 Nisan 2017'de Açık Rusya, Açık Rusya Hareketi ve Modern Rusya Enstitüsü, Rusya Adalet Bakanlığı tarafından “istenmeyen kuruluşlar” listesine eklendi. Bakanlık, sözgelimi kurumların, “Rusya Federasyonu anayasal sisteminin temelleri ve devletin güvenliği için tehdit oluşturduğunu” iddia etti.
Navalnıy bağlantısı
Açık Rusya, Navalnıy ve çevresindekilerin öncülük ettiği muhalefete düzenli olarak sponsorluk yapıyor. 2015 yılında Navalnıy’ın ortağı Leonid Volkov, Hodorkovskiy’e ait Estonya MTÜ Free Access HR şirketinden 60 bin dolar para aldı.
Para, resmi olarak “sosyolojik araştırmalar” için ayrılmıştı, ancak hiçbir araştırma yapılmadı. Volkov, bu fonu Novosibirsk oblastının Yasama Meclisi için aday olduğu sırada aldı ve Volkov, aynı dönem Kostroma Duma seçimlerinde PARNAS partisinin genel merkezine başkanlık etti.
Böylece Volkov, Rusya Federasyonu Yurttaşlarının Referanduma Katılma Hakkı ve Seçim Haklarının Temel Garantileri Hakkındaki Federal Yasa’nın 58. maddesinin 6. fıkrasını ihlal etti. Bu hüküm uyarınca; yabancı devlet, kuruluş veya vatandaşlardan adaylara para aktarılması yasaklanıyor.
Son yıllarda Navalnıy ve ortaklarının bitcoin cüzdanlarından milyarlarca dolar para geçti. MBKh editörü Prostakov’un, bu konuya dair FBK avukatı Lyubov Sobol ile basına yansıyan bir görüşmesinde “Herkes Mişa’nın [Hodorkovskiy] parasıyla geçiniyor” demesi daha önce basına yansımıştı. Ancak geçen yıllarda Navalnıy ile Hodorkovskiy arasında başlayan ihtifal, blog yazarının zehirlenmesiyle sonuçlandı.
2020'ye gelindiğinde Açık Rusya, yeni muhalefet liderlerinin eğitimine sponsor oldu. Ağustos 2020'de Yabloko koordinatörü Andrey Pivovarov, ekibinin belediye vekilleri için yeni bir eğitim kursu başlattığını duyurdu. Maliyeti ise Açık Rusya karşıladı.
Yine 2020'nin ağustos ayında St. Petersburg ve Moskova’daki muhalif belediye vekillerinin projeleri “Açık Rusya” aracılığıyla finanse edildi. İki kentin vekilleri “Yaşayan Politika” projesini oluşturdu. Projenin amacı, 2020'de Rusya’da seçim kampanyaları sırasında vekil adaylarına kaynak desteği sağlamak olarak öne çıkıyor.
Yaşayan Politika’nın bağımsız bir proje olduğu söylense de para kaynağının Açık Rusya olduğunun öğrenilmesi çok zaman almadı. Projenin yazarlarından Yulya Galyamina, geçen yıllarda Natalya Şavşukova ile birlikte proje güdümünde Yerel Özyönetim Okulu’nu (ShMS) kurdular. ShMS, ayrıca Amerikan yönetimi tarafından fonlanan Ulusal Demokrasi Vakfı (NED) ve Özgür Rusya Vakfı’ndan (FRF) destek alıyor.
Avrupa Demokratik Seçimler Platformu desteği
2012'de Varşova’da kurulan Avrupa Demokratik Seçimler Platformu (EPDE) da Hodorkovskiy’in desteklediği kurumlar arasında. Genel sekreteri Stefanie Schiffer olan EPDE’nin koordinasyon kurulunda Golos hareketinin kurucusu Lilya Şibanova yer alıyor.
EPDE’nin ortaklarından biri Açık Rusya, diğerleri ise şunlar:
- Alman Dışişleri Bakanlığı
- Norveç Dışişleri Bakanlığı
- Avrupa Komisyonu
- Yeşiller / EFA, Avrupa Parlamentosu
- Transparency International Armenia
- “Rusya-AB” Sivil Forumu
- Alman Marshall Fonu (ABD)
- Marion Denhoff Vakfı
- Alman-Polonya İşbirliği Vakfı
